2. อุโทสิตสิกฺขาปทวณฺณนา

[471] สนฺตรุตฺตเรน ชนปทจาริกํ ปกฺกมนฺติฯ กสฺมา? กิญฺจาปิ ‘‘น, ภิกฺขเว, สนฺตรุตฺตเรน คาโม ปวิสิตพฺโพ, โย ปวิเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (มหาว. 362) ปฐมํ วุตฺตํฯ ปจฺฉา ปน ‘‘ปญฺจิเม, ภิกฺขเว, ปจฺจยา สงฺฆาฏิยา นิกฺเขปาย, อุตฺตราสงฺคสฺส, อนฺตรวาสกสฺส นิกฺเขปาย คิลาโน วา โหติ, วสฺสิกสงฺเกตํ วา, นทีปารํ คนฺตุํ วา, อคฺคฬคุตฺติวิหาโร วา, อตฺถตกถินํ วา โหตี’’ติ วุตฺตตฺตา, อฏฺฐกถายมฺปิสฺส ‘‘ปญฺจสุ เปเตสุ อคฺคฬคุตฺติ เอว ปมาณํฯ คุตฺเต เอว หิ วิหาเร นิกฺขิปิตฺวา พหิ คนฺตุํ วฏฺฏติ, นาคุตฺเต’’ติ วุตฺตตฺตา อปญฺญตฺเตปิ กถิเน ‘‘เต ภิกฺขู อคฺคฬคุตฺติวิหาเร ฐเปถา’’ติ วตฺวา สภาคานํ หตฺเถ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา สนฺตรุตฺตเรน คามปฺปเวเส ลทฺธกปฺปิยา ชนปทจาริกํ ปกฺกามิํสูติ เวทิตพฺพํฯ

[473] อวิปฺปวาสสมฺมุตินฺติ อวิปฺปวาสตฺถํ, วิปฺปวาสปจฺจยา ยา อาปตฺติ, ตทภาวตฺถํ วา สมฺมุติํ ทาตุนฺติ อตฺโถฯ ตโต ปฏฺฐาย วฏฺฏติฯ กิตฺตกํ กาลํ วฏฺฏตีติ? มาสํ วา อติเรกํ วา ยาว คมเน สอุสฺสาโห, ตาว วฏฺฏติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ธุรนิกฺเขปํ กโรนฺเตน ปจฺจุทฺธริตพฺพ’’นฺติฯ ปุน สมฺมุติทานกิจฺจํ นตฺถีติ สเจ ทฺวาทสนฺนํ วสฺสานํ อจฺจเยน อญฺโญ โรโค โหติ, วฏฺฏติ, อุปสมฺปทกมฺมํ วิย ยาวชีวํ เอกาสมฺมุติ วฏฺฏตีติ จฯ

‘‘กตํ วา โหตี’’ติอาทิ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท น วตฺตพฺพํ, กสฺมา? กรณปลิโพเธ อุปจฺฉินฺเนปิ อนธิฏฺฐิตจีวรโต วิปฺปวาสปจฺจยา อาปตฺติยา อสมฺภวโต, ตสฺมา ‘‘นิฏฺฐิตจีวรสฺมินฺติ ภิกฺขุโน จีวรํ อธิฏฺฐิตํ โหตี’’ติ เอตฺตกเมว วตฺตพฺพนฺติ เจ? น, ตทายตฺตตฺตา ฯ อธิฏฺฐานญฺหิ กรณปลิโพธสฺส นิฏฺฐาปนายตฺตํ, ตสฺมา ‘‘กตํ วาติอาทิ วุตฺต’’นฺติ จ วุตฺตํฯ ตตฺถ กตนฺติ ปุพฺเพ วุตฺตเมวฯ

[477-8] อวิปฺปวาสลกฺขณววตฺถาปนตฺถนฺติ เอตฺถ ‘‘อนฺโตคาเม จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตคาเม วตฺถพฺพ’’นฺติอาทิวจนโต อวิปฺปวาสลกฺขณํ ววตฺถาปิตํ, ตพฺพิปรีตนเยน วิปฺปวาสลกฺขณํ เวทิตพฺพํฯ คาโม เอกูปจาโรติอาทิมฺหิ ปน ฐเปตฺวา สตฺถํ, รุกฺขมูลํ, อชฺโฌกาสญฺจ เสเสสุ ปริกฺเขปาปริกฺเขปวเสน เอกูปจารนานูปจารตา เวทิตพฺพาฯ